Nakon deset godina, u bačkotopolskom muzeju ponovo stalne postavke

Muzej opštine Bačka Topola će po prvi put nakon njegovog odvajanja od Gradskog muzeja Subotica, 2014. godine, imati svoje stalne postavke – jednu posvećenu nekadašnjem župniku Viktoru Baršiju, a drugu dr Janošu Hadžiju, utemeljivaču zdravstvene zaštite i osnivaču vatrogasnog društva u Bačkoj Topoli.

I Baršijeva i Hadžijeva zaostavština se već nalaze u prostorijama Muzeja – Hadžijeva odavno, a Baršijeva od postavke ovogodišnje izložbe. Plan je da se one uvrste u stalne postavke ove ustanove kulture, najavljuje za Magločistač direktorka Muzeja, Marina Radaković.

“Kreiranjem izložbe posvećene župniku Viktoru Baršiju u okviru ovogodišnje manifestacije Dani opštine Bačka Topola, mi smo zapravo počeli da vraćamo naše stalne postavke, koje će ostati u muzeju na stalnom uvidu posetilaca”, rekla je Radaković.

A u toku naredne, 2026. godine, takođe za Dane Bačke Topole, planira se vraćanje i stalne postavke posvećene dr Hadžiju, s obzirom na to da je Dobrovoljno vatrogasno društvo “Dr Janoš Hadži” ove godine obeležilo 90 godina od osnivanja, povodom čega mu je dodeljeno i opštinsko priznje “Pro urbe”.

“U muzeju se odavno nalazi zaostavština u vidu gotovo celokupne lekarske opreme dr Hadžija, kao i deo vatrogasne opreme koju je koristio, zatim njegov portret u svečanoj vatrogasnoj uniformi, diplome, šlemovi i vatrogasna sekira. Predmete smo dobili od Doma zdravlja i vatrogasnog društva i planiramo da ih oblikujemo takođe u jednu stalnu postavku, kojom ćemo se odužiti i dr Hadžiju, ali i našim vatrogascima”, najavila je direktorka bačkotopolskog muzeja.

Dr Janoš Hadži, poreklom Grk, rođen je 1851. godine u Sentešu, mađarskom gradu sa kojim je Bačka Topola danas pobratimljena i gde je upisan u matičnu knjigu pravoslavne crkve. Nakon završenih studija 1874. godine, dr Hadži je četiri godine u Budimpešti radio kao lekar da bi u Bačku Topolu došao 1878.

Narednih 25 godina se za Bačku Topolu smatraju najsvetlijim periodom u zdravstvenoj zaštiti lokalnog stanovništva. Premda je sebe smatrao samo oftamologom, svedočanstva pokazuju da je bio izuzetan u skoro svim medicinskim oblastima. U to vreme Bačka Topola je brojala oko 8.000 stanovnika i imala je “najprimereniji zdravstveni centar”.

Pored neizmernog doprinosa zdravstvu, dr Hadži je inicirao i regulisanje toka rečice Krivaje kako bi se sprečilo širenje zaraznih bolesti poput kolere i malarije koje su u to vreme harale.

Osim toga, inicirao je i izgradnju klanice, formiranje zasada vinove loze, izgradnju infektološke bolnice i podstakao je bušenje arteških bunara radi snabdevanja stanovništva pijaćom vodom, a osnovao je i  dobrovoljno vatrogasno društvo i širio svoje znanje brojnim saradnicma. 

Dr Janoš Hadži je preminuo 13. juna 1903. godine, a kao uspomenu na njegov doprinos Bačkoj Topoli, sugrađani su podigli spomenik – delo vajara Edea Telča, koji je najpre bio postavljen nasuprot nekadašnje kuće Hadžijevih, na mestu sadašnje autobuske stanice, da bi nakon rata Hadžijeva bista bila preneta u dvorište bačkotopolskog Doma zdravlja koje nosi ime upravo po njemu.

(Iz Godišnjaka Gradskog muzeja Subotica, 2003)

Pored najavljene dve stalne postavke, u posebnoj spomen-biblioteci Muzeja opštine Bačka Topola, poslednjih godina su izložene i knjige arhitekte dr Imrea Harkaija, koji je inicirao da se zgrada bačkotopolskog muzeja stavi pod zaštitu države i postane kulturno nasleđe od izuzetnog značaja.

Među knjigama se nalazi brojna stručna literatura iz oblasti arhitekture.

U ranijim godinama, Muzej opštine Bačka Topola nudio je stalne likovne postavke poznatih lokalnih autora, zatim izložbe lokalne istorije i književnosti, biološku izložbu koja je predstavljala biljni i životinjski svet rečice Krivaje, ali i arheološku izložbu predmeta iz kamenog, sarmatskog i avarskog perioda, kao i iz srednjeg veka.

Dobar deo ovih predmeta vraćen je, međutim, subotičkom muzeju nakon odvajanja bačkotopolskog.

Posebno mesto nekada je zauzimala i spomen-soba posvećena dr Janošu Hadžiju i Balintu Fernbahu.

Muzej čuva i legat čuvenih bačkotopolskih umetnika, slikara Nađapati Kukac Petera, osnivača Umetničke kolonije u Bačkoj Topoli Jožefa Ača, te Petera Bičkeija.

Četvrt veka od osnivanja bačkotopolskog muzeja

Inicijativu za formiranje Muzeja opštine Bačka Topola pokrenuo je 2001. godine ondašnji Odbor za zaštitu kulturnih dobara Bačke Topole, prihvativši predlog da se, u okviru Gradskog muzeja Subotica, u Bačkoj Topoli osnuje muzej.

Ova ustanova od samog početka bila je smeštena u jednu od najstarijih zgrada u opštini – kaštel porodice Krai, koja se smatra zaslužnom za razvoj ovog mesta od pustare s početka XIX veka do sela, a potom i varoši. 

Nakon što se loza Kraijevih prekinula, ovaj objekat su nasledili Žičijevi. On je potom prešao u vlasništvo crkve da bi nakon Drugog svetskog rata bio nacionalizovan, postajući javna svojina.

Svoje mesto su u njemu tako našli banka, narodni univerzitet, a onda i umetnička kolonija čiji je sadašnji muzej bio izložbeni prostor.

Tokom devedesetih godina prošlog veka, zgrada je proglašena za spomenik kulture od izutetnog značaja i tada počinje i njena rekonstrukcija kojom je rukovodio arhitetkta dr Imre Harkai, istraživač lokalne istoriografije i vrsni poznavalac narodnog graditeljstva.

Zgrada muzeja je od prošle, 2024. godine u vlasništvu Opštine Bačka Topola.

“To za nas znači, pre svega, mogućnost da apliciramo na konkurse kod viših nivoa vlasti. Građevina je stara i vreme je uradilo svoje. Neophodna su nam sredstva za sanaciju vlažnih zidova, za hidroizolaciju, kako bismo sačuvali zgradu od propadanja”, objašnjava Marina Radaković, direktorka Muzeja opštine Bačka Topola.

Osamostaljivanjem ove kulturne ustanove 2014. godine, osnivačka prava nad Muzejom opštine Bačka Topola, preuzimaju Opština Bačka Topola i Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine. To, prema rečima Radaković, za ovu ustanovu znači obezbeđivanje dodatnih finansijskih sredstava na godišnjem nivou.

“Mi svake godine od Mađarskog nacionalnog saveta dobijamo donaciju od milion dinara, što nam puno znači. Ta sredstva uglavnom trošimo na usluge po ugovoru i na taj način obezbeđujemo honorare za naše saradnike, za pravnika, spremačicu, knjigovođu i tome slično”, objašnjava ona.

Radaković: Za kulturu izazovna godina, ali su ciljevi ostvareni

Direktorka Muzeja opštine Bačka Topola, Marina Radaković, za Magločistač ocenjuje da kulturni delatnici ispraćaju tešku godinu, ali da je Muzej ipak uspeo da ostvari sve planirano.

“Ja mislim da smo ‘izgurali’ jednu veoma uspešnu godinu, pre svega zahvaljujući našim izložbama. Godinu zatvaramo, dakle, sa tri različite izložbe koje stoje u muzeju u ovom trenutku, što je na nivou ranijih godina. Uspeli smo da realizujemo sve ono što je bilo planirano, uz mnogo ljubavi prema ovome što radimo”, zaključuje Marina Radaković.

Među ovogodišnjim sadržajima koje je ova kulturna ustanova organozovala za svoju publiku, ona je kao najposećeniju izdvojila izložbu kostima i lutaka primenjene umetnice, kostimografkinje, kreatorke lutaka i scenografknjige Erike Janović “Sve od boje i čarobnog praha” koju su, kako kaže, posetile grupe i razredi gotovo svih vaspitno-obrazovnih ustanova Bačke Topole, te je broj njenih posetilaca premašio hiljadu.

Već pomenuta izložba “Na putu hrabrsti i vere” posvećena nekadašnjem župniku u Bačkoj Topoli, Viktoru Baršiju, dobila je svoje stalno mesto u muzeju, dok će ovu godinu ispratili i dalje aktuelna izložba ulja na platnu pod nazivom “Senke II” mladog akademskog slikara Dimitrija Zdravkovića iz Smedereva.

Viktor Barši (23.07.1880 – 26.07.1957) je rođen u Ružomberku, u Slovačkoj. Srednju školu je pohađao u Budimpešti, a studije teologije je završio u Kaloči. Za sveštenika je zaređen 1903. godine, nakon čega je službovao u više mesta, da bi 1919. godine bio postavljen za župnika u Bačkoj Topoli, gde je dužnost obavljao i tokom ratnih godina, a punih 38 godina, sve do smrti, 1957. godine.

Njegovu hrabrost i humanost priznao je i papa Pije XII, odlikovavši ga papinskim odrdenom. Kada su se 1944. godine dogodili zločini nad civilnim mađaskim stanovništvom u Bačkoj Topoli, prilikom čega je 14. novembra pogubljeno najviše meštana, Barši je služio noćnu misu. Tokom socijalizma, Baršijevi sledbenici i vernici su svake godine 14. novembra u tišini, u okviru mise, molili za nevine žrtve, a ta tradicija je očuvana do danas.

Viktor Barši je sahranjen na Zapadnom groblju u Bačkoj Topoli.

Viktor Barši (1919 – 1957), bačkotopolski župnik: Suživot kao princip delovanja u kovitlacu istorije

Tradicionalno, muzej je i ove godine u junu na jeverejskom groblju u Bačkoj Topoli organizovao komemoraciju “Memento”, zajedno sa Udruženjem građana “Film muzej”, u znak sećanja na žrtve Holokausta, dok je u okviru višednevne manifestacije obeležavanja 275 godina od naseljavanja Bačke Topole u muzeju tokom oktobra bila organizovana serija predvanja.