Viktor Barši (1919 – 1957), bačkotopolski župnik: Suživot kao princip delovanja u kovitlacu istorije

Da hrabrost, solidarnost i ljudskost ne poznaju nacionalne granice, već se mere delima i srcem, u duhu međusobnog poštovanja, prihvatanja i pomaganja – tako Jožef Sakalj, dekan i župnik bačkotopolski opisuje životnu misiju Viktora Baršija, njegovog prethodnika, koji je u Bačkoj Topoli služio punih 38 godina, od 1919. pa do svoje smrti, 1957. godine.

Barši je, naime, bio župnik u krajnje izazovnim vremenima: kada su najpre mađarski i nemački vojnici ubijali Srbe, Rome, Jevreje i druge žitelje Vojvodine, a potom, nakon oslobođenja ovih prostora, partizani ubijali i proterivali Mađare i Nemce.

U tom kovitlacu istorije, on je delovao kao – pomiritelj.

“Neumorno je radio na očuvanju mira i zajedništva u gradu koji je posle Velkog rata postao mešovit— srpsko-mađarski i mađarsko-srpski. Pomagao je svima kojima je pomoć bila potrebna. Često jako diskretno. Puno puta anonimno. To je činio ne samo između dva svetska rata, već i u najmračnijim danima Drugog svetskog rata”, rekao je župnik Sakalj prilikom otvaranja izložbe posvećene Baršiju u Muzeju opštine Bačka Topola 18. septembra.

Tokom Drugog svetskog rata, prema pisanim tragovima, Barši je spasavao progonjene tako što je kao katolički sveštenik izdavao potvrde u kojma je pisalo da se radi o rimokatolicima ili erdeljskim subotarima, čime ih je štitio od zakona protiv Jevreja. Zahvaljujući tim dokumentima, mnogi su izbegli deportaciju i strahote koncentracionih logora.

“U pojedinim slučajevima intervenisao je i lično kod vlasti, dovodeći tako u rizik i sopstvenu bezbednost. Pratio je ljude preko granice, do sigurnih skloništa. Pomagao je porodicama, a posebno deci koja su vođena u logore, koristeći svoje veze u Budimpešti, kako bi im olakšao nevolje. Barši je pokazao da hrabrost, solidarnost i ljudskost ne poznaju nacionalne granice, već se mere delima i srcem”, naglasio je župnik Sakalj.

A Baršijeva su činjenja – premda su svedočenja o tome oskudna i za sada uglavnom  bazirana na arhivi i dnevnicima časnih sestara — velika i primenjiva i dan-danas u svakoj multikonfesionalnoj zajednici, kakva je i Bačka Topola.

Među tim dobrim delima, rekao je Sakalj na otvaranju izložbe posvećene ovom župniku, posebno je bila važna Baršijeva posvećenost pravoslavnoj zajednici, pa je tako 1941. godine od rušenja spasio srpsku pravoslavnu crkvu u Bačkoj Topoli:

“Hrvati su hteli da sruše pravoslavni hram, što Barši nije dozvolio rekavši da se svaka bogomolja mora sačuvati. Nemamo svedočenja o tome ko je bio tadašnji pravoslavni sveštenik, ali su Srbi sačuvali priču da je Barši, kada su iz pravoslavnog hrama iznosili poslednju ikonu jer je srpsko stanovništvo moralo da napusti Bačku Topolu, rekao parohu: ‘Oče, nemojte plakati. Mi ćemo sačuvati ovu crkvu za vas’”.

Prema svedočenjima, ni Srbi nisu “ostali dužni” na ovaj njegov čin, pa je srpsko stanovništvo, zajedno sa pravoslavnim sveštenikom, pred partizanima spasilo Baršija od pogubljenja.

“Partizani su bili toliko ljuti što su Srbi koji su se vratili posle Drugog svetskog rata zajedno sa tadašnjim pravoslavnim sveštenikom spasili život Viktora Baršija da su namestili da pravoslavni paroh bude premešten, da ne ostane ovde u gradu. Razbesneli su se što nisu do kraja mogli da realizuju svoj plan da pogube pojedine Mađare i mađarskog župnika”, prepričava dekan i župnik bačkotopolski.

Crtice iz Baršijevog života o suživotu

Za župnika Sakalja lično, kako je istakao, fascinantno je to kako je Barši – kao neko ko nije bio rodom iz Bačke – gledao na suživot različitih zajednica:

“On je smatrao da ne treba da budemo jedni protiv drugih, nego da zajedno bogatimo ovaj grad jer je to naš grad, koji pripada svima nama. On je za to bio pravi primer. Ne samo u vreme mira, između dva svetska rata, nego i u ratnim godinama kada je spasavao i Židove, i Srbe, i Mađare”.

O tome svedoče brojne crtice iz njegovog života, pa je tako, kao jedan od zvaničnika Bačke Topole, prilikom dolaska jugoslovenskog kralja Aleksandra srdačno goste pozdravio na mađarskom jeziku, na šta je kralj, dirnut tim gestom, uzvratio na srpskom pokazujući obostrano poštovanje i razumevanje, priča Sakalj, ocenjujući da je to bio “simbol prihvatanja suživota i međunacionalnog prijateljstva koji i danas može biti primer za sve”.

Prema pisanim svedočenjima časnih sestara, vernici su posebno bili dirnuti Baršijevim govorom održanim 1923. godine ispred bačkotopolske katedrale prilikom osvećenja crkvenih zvona, od kojih je jedno očuvano do danas:

“Kada zvono zvoni, ne trese se samo crkveni toranj, već i naša srca. Zvono nas poziva u svetinju, prati nas u radosti i žalosti i zvoni za one koje je rat odneo. Neka ova nova zvona od sada budu izlivena ne samo od bronze, nego i od naših molitvi i dobrih dela. Neka zvone za mir, za bratstvo i slogu, za najdublju želju ljudskoga srca –  da više nikada ne bude rata”.

Barši je pokazao posvećenost svojoj zajednici i organizovanjem velikih događaja koji su povezivali ljude i jačali zajedništvo, ističe župnik Sakalj, te izdvaja:

“Možda  je najpoznatiji primer iz 1936. godine, kada je u Bačkoj Topoli organizovao masovni katolički omladinski sabor sa 10.000 učesnika. To je bila godina kada su Bunjevci slavili svoj jubilej u Subotici, a Barši je na taj način afirmisao identitet svoje zajednice, ali u duhu mira i poštovanja prema svima. Ne samo prema svojim sugrađanima, već prema svim građanima Bačke”.

Bačkotopolski muzej – od kaštela preko parohijskog doma do ustanove kulture

Izložba posvećena Viktoru Baršiju, upriličena povodom Dana opštine, može se pogledati u bačkotopolskom muzeju, objektu koji je, upravo do nacionalizacije, predstavljao njegov dom.

Među izloženim predmetima nalaze se sakristijski ormar koji je koristio i Barši, zatim, kalež i patena, misnica, njegov pečat, alba, kao i brojne fotografije i sačuvani dokumenti.

“Kad je 1906. godine izgrađena nova katedrala u Bačkoj Topoli, grof Ziči, koji je bio ktitor, više nije stanovao u ovom kaštelu i rekao je da, ako već imamo tako veličanstvenu crkvu, onda treba da imamo i jedan veličanstveni parohijski dom. Tako je našoj crkvenoj opštini darovao kaštel, u kojem je gospodin Barši živeo sa kapelanima sve do nacionalizacije”, objašnjava župnik Sakalj.

Kada su komunisti preuzeli ovaj objekat, rekli su Baršiju da ima 24 sata da iseli svoje stvari, a da će sve ono što nakon toga ostane u kaštelu – postati državno. Tako je u kaštelu ostao deo crkvene arhive koji su komunisti već sledećeg dana spalili u logorskoj vatri u dvorištu kaštela.

“Matične knjige su sve sačuvane, na sreću. Bačkotopolska crkvena opština postoji od 1750. godine i sve te knjige su postoje, ali je na kraju država ipak oduzela one koje su starije od 1900. godine. Međutim, bar su sačuvane, i nadamo se da ćemo ih jednom dobiti nazad”, ističe sadašnji bačkotopolski župnik.

Takođe, kako dodaje, sačuvan je i dnevnik izgleda crkve, što stručnjaci ocenjuju kao ogromno blago jer je u njemu napisano sve od 1904. do 1906. godine, kada je završena gradnja. Tu se mogu videti podaci kakve su cigle korišćene, kakav cement, koliko su radili majstori, kakav je krst bio postavljen na vrhu tornja.

Viktor Barši (23.07.1880-26.07.1957) je rođen u Ružomberku, u Slovačkoj. Srednju školu je pohađao u Budimpešti, a studije teologije je završio u Kaloči. Za sveštenika je zaređen 1903. godine, nakon čega je službovao u više mesta, da bi 1919. godine bio postavljen za župnika u Bačkoj Topoli, gde je dužnost obavljao punih 38 godina, sve do smrti, 1957 godine.

Njegovu hrabrost i humanost priznao je i papa Pije XII, odlikovavši ga papinskim odrdenom.

Kada su se 1944. godine dogodili zločini nad civilnim mađaskim stanovništvom u Bačkoj Topoli, prilikom čega je 14. novembra pogubljeno najviše meštana, Barši je služio noćnu misu. Tokom socijalizma, Baršijevi sledbenici i vernici su svake godine 14. novembra u tišini, u okviru mise, molili za nevine žrtve, a ta tradicija je očuvana do danas.

Viktor Barši je sahranjen na Zapadnom groblju u Bačkoj Topoli.