Predmet meseca u Gradskom muzeju Subotica: Knjiga “Praistorija čoveka prema današnjem stanju nauke” iz 1892. godine

Predstavljeni predmet “Praistorija čoveka prema današnjem stanju nauke” (dr. Moritz Hoernes) se čuva u biblioteci subotičkog Gradskog muzeja, a ovom prilikom publikaciju posmatramo iz aspekta oblikovanja knjige, odnosno primenjene umetnosti. Štampana je na nemačkom jeziku 1892. godine u Beču, od strane izdvačke kuće Hartleben. Knjiga je oblikovana u tvrdom povezu, a na 672 strane tematizuje područje arheologije, etnografije, antropologije i istorije civilizacije, a ilustrativne priloge čine 22 ilustracije koje zauzimaju celu stranu te 323 ilustracije smeštene u okvire teksta.

Da se u Subotici našla na tržištu, odnosno da je prodavana i kupljena u Subotici svedoči nalepnica na unutrašnjoj strani korice. Reč je o nalepnici Mora Hojmana (Heumann Mór), koji je od 1895. godine registrovani subotički trgovac knjiga, muzičkih instrumenata i papira, sa prodavnicom – i kako je na nalepnici navedeno, pozajamna biblioteka – koja se nalazila na centralnom trgu u kući Jovana Radića.

O stilskim i tehničkim odrednicama oblikovanja knjige u doba istoricizma, odnosno druge polovine 19. veka, svedoče knjige i drugi štampani materijal iz zbirki Gradskog muzeja Subotica, potekli od evropskih, ali i subotičkih štampara.

Ono što ovaj predmet meseca čini specifičnim jeste njegovo oblikovanje u duhu istoricizma. Naime, u odnosu na oblikovanje knjiga iz ranijeg razdoblja, knjiga se u drugoj polovini 19. veka transformisala iz uglavnom ručno rađenih predmeta u predmet serijske proizvodnje. U ovim novim okolnostima korica knjige dobija dodatni značaj: više nema samo funkciju zaštite knjižnog bloka, već je postala važna za dekorativno predstavljanje tematskog sadržaja, pa se tako izraženi angažman ulagao i u njenu vizuelnu dopadljivost. Najvažniji delovi knjiškog poveza su prednji i zadnji poklopac-korica te hrbat, koji su u slučaju našeg predmeta oblikovani tvrdim povezom. Korice i hrbat odlikuje blindruk tehnika štampe kojom su utisnuti motivi uzorkovani iz prethodnih stilskih razdoblja, što je jedna od odlika doba istoricizma. Prednja korica i hrbat naglašeni su i dekorativnim naslovnim tekstom koji je utisnut zlatotiskom. Tipografski elementi su oblikovani u formi gotičkog pisma, koje se koristilo u Evropi od 12. veka, a koje je kasnije postalo karakteristično za nemačko govorno područje. Prvo naslovno slovo dekorativno je oblikovano u duhu srednjovekovnih inicijala.

Najistaknutiji element u oblikovanju unutrašnjosti knjiškog bloka našeg predmeta jesu ilustracije. Ilustracija kao likovna vrsta ulazi u češću upotrebu pri oblikovanju knjige polovinom 19. veka zahvaljujući tehnološkim inovacijama u štamparstvu, uvođenjem litografije, oleografije i fotografije. Ilustracije često predstavljaju i jedan deo opusa likovnih umetnika koji deluju i na polju grafičkog opremanja knjiga. Tako i na primeru ilustracija našeg predmeta meseca nalazimo potpisane ilustracije Ladislava Eugena Petrovića (Beč, 1839–1907), austrijskog slikara i ilustratora srpskog porekla, sina vajara Dimitrija Petrovića nastanjenog u Beču, koji je studirao na Akademiji likovnih umetnosti u Beču, gde se posvetio pejzažnom i arhitektonskom slikarstvu. Osim ilustrovanjem knjiga bavio se i izradom ilustracija za novine Illustrierte Zeitung iz Lajpciga i L’Illustration iz Pariza. Za naš predmet meseca izradio je ilustracije koje se nalaze na korici, prednaslovnici te 22 ilustracije koje zauzimaju celu stranu ovog izdanja. Sve su one izrađene sa svrhom da se tematski nadovezuju na tekstualni sadržaj knjige. 

Tekst je sastavila: Ljubica Vuković Dulić, istoričarka umetnosti