Sve nijanse nacionalnih boja Malog Iđoša u vreme borbe između populacione politike i ekonomske migracije

Prema popisu stanovništva iz 2022. godine, u tri naselja opštine Mali Iđoš – Feketiću, Lovćencu i Malom Iđošu – živi nepunih 10 hiljada stanovnika, što je umanjenje broja tamošnjeg življa za preko 16 odsto tokom poslednje decenije.

Premda iz maloiđoške opštine polako nestaju i Bunjevci, Hrvati i Nemci, podaci popisa pokazuju da se najveći odliv stanovništva beleži među Mađarima i Crnogorcima, nešto manji kada je reč o Srbima, dok je jedino broj Roma u stalnom porastu od početka 90-tih godina prošlog veka.

Između poslednja dva popisa, značajno se nije menjao ili stagnira broj Albanaca, Jugoslovena, kao i onih stanovnika koji su se izjasnili kao – Muslimani.

Ipak, da stanovništvo stari i da su među onima koji odlaze najbrojniji mladi između 15 i 30 godina, pokazuju podaci da je njihov broj sa 2.407 popisanih 2011. godine, opao na 1.616 u 2022. godine, što predstavlja umanjenje od preko 30 odsto.

Republički zavod za statistiku: Iđošani najčešće odlaze u druge sredine

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku (RZS), opština Mali Iđoš je u periodu od 2011. do 2022. godine u tri navrata beležila pozitivan migracini saldo, kada je priliv novih stanovnika bio veći od onih koji su se odselili. Godišnje se tako u ovu opštinu doseljavalo od 120 do 218 lica, dok ih je odlazilo od 132 do 234.

Tokom 2022. godine je od 218 doseljenih, njih 117, odnosno 53,7 posto u Mali Iđoš došlo iz neke druge oblasti, 17 posto ih se doselilo iz nekog drugog mesta iste oblasti, dok je 29,4 odsto migriralo u okviru naselja iste opštine.

Kada je reč o odlasku stanovništva iz Malog Iđoša, najbrojiji su u 2022. godini bili oni koji su se odselili u neku drugu oblast – njih 102, odnosno 46,3 posto. U gradove i opštine iste oblasti je migriralo 68 lica, dok je preseljenja među naseljima iste opštine bilo 64.

Iz lokalne samouprave u pisanom odgovoru za Magločistač navode da nemaju saznanja o tome iz kojih razloga stanovnici napuštaju Mali Iđoš, niti koliko su se u poslednjih 30 godina promenile demografska i nacionalna struktura u toj opštini.

Oni, međutim, konstatuju da se sa odlivom stanovništva ne suočava samo Mali Iđoš, već i druge opštine.

“Sa svoje strane opština se bori protiv odliva stanovništva, tako što organi opštine poslove iz svoje nadležnosti obavljaju stavljajući zaštitu prava i interesa građana u prvi plan”, navodi se u odgovoru Opštine Mali Iđoš koji potpisuje Angela Sitaš.

Kroz program dodele bespovratnih sredstava za kupovinu seoskih kuća sa okućnicom – što je jedna od mera populacione politike za ruralne sredine Ministarstva za brigu o selu – u protekle tri godine, koliko je program aktivan, od ukupno 74 kuće na teritoriji Severnobačkog okruga, u Malom Iđošu je dodeljeno njih 17, u koje se uselilo 27 lica.

Cilj ovog progarama, koji u resornom ministarstvu ocenjuju kao najefikasniju meru za podmlađivanje i održavanje sela, jeste da se mladi vrate u seoske sredine rešavanjem njihovog stambenog pitanja, odnosno motivisanje seoskog stanovništva da ostane u svojoj sredini, čime se povećava broj ljudi u ruralnim naseljima i poboljšava demografska struktura sela.

Iz Ministarstva za brigu o selu ocenjuju da su ovi ciljevi i postignuti, o čemu svedoči podatak da je prosečna starost građanina koji je dobio bespovratna sredstva za kupovinu kuće na selu 29,8 godina, te da se trećina njih na ovaj način iz grada preselila u seosku sredinu.

U Feketiću danas živi blizu 100 porodica sa Kosova i Metohije

Devetočlana porodica Golići, poreklom sa Kosova i Metohije, u Feketić se iz Aleksinca doselila 2005. godine tragajući za boljim životom i prepoznajući ovu malu multinacionalu sredinu kao potencijalno lepo mesto za novi početak.

Igbal Golići (66) priča kako nosi tursko ime koje u prevodu znači “sreća”. Rođena je u Kosovskoj Mitrovici, da bi se kao devojčica sa porodicom preselila u Aleksinac, gde se školovala, odrasla i potom osnovala porodicu.

Ona u Feketiću danas živi sa suprugom, sinom, snajom i petoro unučadi, kako kaže, u skladu sa svojim imenom – srećna.

“Meni se čini kao da sam ceo vek ovde. Imamo ovde džamiju, deca na veronauci uče islam, dolazi nastavnik iz Novog Sada. Lepo živimo sa komšijama i prijateljima. Nije važno da li je neko Mađar, Srbin, Crnogorac. Kod mene je važno jedino da si čovek, a vera uopšte nije važna i treba poštovati svaku”, kaže Igbal.

Prema njenim informacijama, u Feketić se sa Kosova za poslednjih dvadesetak godina doselilo preko 60 porodica, među kojima su najbrojnija raseljena lica. Neki od njih su sada oformili svoje porodice, pa su tako pretežno u ovom selu nastanili oko stotinu kuća.

“To je sve isti narod, ali ih je politika razdvojila”

U Igbalinoj familiji se izjašnjavaju na različite načine – kao Egipćani, Aškalije, Romi, dok se ona sama na poslednjem popisu izjasnila kao Jugoslovenka jer se tako oseća, kaže.

“Da li zato što sam rođena u to vreme, pa se i dalje osećam kao Jugoslovenka, jer sam bila i Titov pionir – ne znam. Ima dosta naših ljudi koji se izjašnjavaju kao Egipćani, a pola njih kao Aškalije. Izjašnjavaju se i kao Romi. Međutim,  to je sve isti narod, samo ih je politika razdvojila”, smatra Igbal.

Tragajući za  boljim životom, njen četrdestogodišnji sin Adnan je bio inicijator da se porodica doseli u Vojvodinu.

“Što južnije, to tužnije. Nije bilo posla. Otišao sam najpre u Novi Sad, gde sam se i oženio. Tamo su bile skupe kuće, a ja sam hteo da se skrasimo. Kada smo jednom prilikom ovde došli kod prijatelja u posetu, videli smo da je mesto lepo i mirno, blizu Novog Sada i rešili da se preselimo ovde, u Feketić, gde nam se potom rodilo i svo petoro dece”, objašnjava Adnan.

Njihova deca su i vredni članovi Kulturnog centra “Car Dušan Silni” iz Feketića, te su time postali čuvari i srpske tradicije i običaja.

“Moja deca prate tradiciju koja nije naša, ali uče. Oni naše znaju, ali ovako uče šta je tuđe. Ovde nas ima dosta nacija, ali koliko mogu da vidim, družimo se i poštujemo kao da smo jedno. Nema problema po verskoj osnovi, kakvih čujem da ima u drugim mestima. Mi ne gledamo ko je ko. Naša deca odrastaju među tuđima i znaju šta je čije, ali sve poštuju”, objašnjava Adnan.

Trećinu članova Kulturnog centra “Car Dušan Silni” čine Muslimani

“Kao što je Dušan Silni u okviru svog carstva objedinio kulture tadašnjih pet naroda, mi smo nameravali da objedinimo kulture svih naroda koji žive na području opštine Mali Iđoš”, objašnjavaju u Kulturnom centru “Car Dušan Silni” iz Feketića, odgovarajući na pitanje kako izgleda kada tradiciju srpskog naroda danas čuvaju i deca drugih nacionalnosti.

Oni tako sa ponosom ističu da od oko 60 njihovih aktivnih članova uzrasta “od 7 do 77 godina” gotovo trećinu čine Muslimani, pored kojih ima i Mađara, dok su Srbi ipak najbrojniji.

“Jako smo srećni što ih imamo u našem kulturnom centru. Posebno nam je drago što imamo i značajan broj dece iz hraniteljskih porodica, što nije slučaj sa ostalim udruženjima iz opštine Mali Iđoš koja se bave kulturom. Oni u našem kulturnom centru vide svoju drugu kuću i sve ono što mi pripremamo, oni rade jednako kao i deca srpske nacionalnosti. Bez ikakvih stega”, ocenjuje Goran Đukić, predsednik KC “Car Dušan Silni”.

Nacionalnim šarenilom tako uspevaju da leče boljke malih sredina – odlazak mladih u veće gradove. Stoga se u ovom kulturnom centru nadaju da će svi nivoi vlasti prepoznati njihova nastojanja i njihov rad, te da će takvim udruženjima pružati veću podršku.

“Lokalna samouprava, pokrajina, pa i država moraju da mnogo više ulažu u lokalne organizacije i da prepoznaju prave vrednosti. Moraju da vide ko zaista radi na vaspitavanju i budućnosti dece. Kroz takva ulaganja verujem da bi se rezltati videli veoma brzo, jer će veći broj mladih da ostane ovde”, smatra Đukić.

“Lovćenački Crnogorci menjaju nacionalni osećaj”

Nakon Drugog svetskog rata, naselje Lovćenac nastanilo je blizu 6.000 Crnogoraca iz Cetinjskog i Barskog sreza, a opština Mali Iđoš je danas jedino mesto u Srbiji gde je crnogorski jezik u zvaničnoj upotrebi.

Tokom prvih popisa, Crnogorci su činili blizu 90 odsto stanovništva ovog maloiđoškog sela, da bi njihov udeo s godinama opadao. Popis 2022. godine tako pokazuje da je Crnogoraca u Lovćencu sada manje od 50 odsto.

Prema viđenju Lovćenčanina Saše Borozana, ovo, međutim, nije posledica ekonomske migracije Crnogoraca, već u najvećoj meri gubljenja identiteta i promene nacionanog osećanja.

“Misleći da će se bolje afirmisati u društvu, značajan broj Crnogoraca u poslednjih 30 godina nepovratno menja svoje nacionalno osećanje. Smatram da je to štetno i pogrešno. Mislim da nas sada zbog toga ima duplo manje nego što je to bilo pre tri decenije”, ocenjuje Bozoran.

U tome, smatra on, ulogu ima i Nacionalni savet crnogorske nacionalne manjine koji je opterećen politički nametnutim članstvom, necrnogorske pripadnosti, te bi zato, kako kaže, “političke strukture u Srbiji trebalo da narodu prepuste izbor članova, koji će zastupati nacionalne interese, a ne nečije lične”.

Tamošnji Crnogorci su se, prema Sašinim rečima, ženili Rusinkama, Ličankama, Bosankama i Hercegovkama iz okoline, ali i Mađaricama. Ovakvi brakovi su, kako vidi, iznedrili u novom naraštaju samo najlepše iz obe kulture.

“U tim brakovima ni roditelji ni deca nisu izgubili svoj nacionalni identitet. Mislim da vlada veliko poštovanje između Crnogaraca i Mađarica, i da su oni sve ono najlepše što imaju u svojim nacionalnim zajednicama preneli na svoje potomstvo. Mađarice koje su došle u Lovćenac i dalje neguju i svoju kulturu i svoj jezik, koji uče i njihova deca. Smatram da je to jedno veliko bogatstvo”, zaključuje Saša Borozan.

U Feketiću verska nastava za četiri veroispovesti

Nacionalno šarenilo dolazi do izražaja i u tri seoske osnovne škole Malog Iđoša, posebno na časovima verske nastave koja se u najbrojnijoj, feketićkoj Osnovnoj školi “Nikola Đurković” prati kao pravoslavna, katolička, reformatorska i islamska. Ali i na časovima istorije.

“Kada u šestom razredu radimo veroispovesti Srednjeg veka, bude interesanto jer  nastavu na srpskom jeziku pohađaju i deca islamske veroispovesti, pa onda jedni drugima pričaju o svojoj veri. Uporedimo, i oni dođu do zaključka da je to zapravo sve veoma slično. Moram istaći da islamska deca mnogo više znaju o svojoj veri nego naša deca”, kaže za Magločistač profesorka istorije, Ksenija Kustudić Đukić.

Ova škola broji oko 300 učenika, a nastava se u svakom od razreda odvija na srpskom i na mađarskom jeziku.

“U srpskim odeljenjima ima desetak Srba, dok drugu polovinu čine uglavnom Muslimani. Ima dosta dece po IOP-u, dosta dece iz osetljivih kategorija, naročito iz hraniteljstva, koja opet zahtevaju poseban pristup. Međutim, svi oni poštuju jedni druge, druže se, sarađuju i neguje se multikulturalnost.”

Ono što je, međutim, primetno, kaže naša sagovornica, jeste da u ovoj sredini ima dosta žene koje su i danas zabrađene i koje se udaju po ugovorenim brakovima.

“Veliki broj devojčica ne nastavlja školovanje nakon završene osnovne škole. Tu stanu i posle toga se najvećim delom i udaju. Dosta njih odlazi u inostranstvo prema ugovorenim brakovima, kako se roditelji dogovore i one najčešće ne ostaju ovde. Međutim, naša kultura i naša svest su danas ovde drugačije.”

Arsenović: Maternji jezik relevantniji pokazatelj od nacionalne pripadnosti

Premda je u Vojvodini manje svih etničkih grupa, uključujući i Srbe kao većinsko stanovništvo, zabrinjavajuća je, prema rečima vanredne profesorke novosadskog PMF-a Daniele Arsenović, slika odliva Mađara nakon što je Mađarska dobila status članice Evropske unije, čak i u onim opštinama u kojima oni čine većinsko stanovništvo.

Ona takođe ističe da je izjašnjavanje po etničkoj pripadnosti stvar subjektivnog osećaja pojedinca koji od popisa do popisa može da se menja, te bi stoga bolji pokazatelj brojnosti jedne etničke grupe mogao da bude maternji jezik, koji nije promenjiv.

Porast broja onih koji ne pripadaju nijednoj etničkoj grupi je, prema tumačenju demografkinje Arsenović, posledica promene političkog i društvenog sistema od kraja 80-tih, tokom 90-tih godina, pa i danas.

“Dosta stanovnika koji su živeli na prostoru bivše Jugoslavije, koji su imali pasoš SFRJ, jednostavno su se nakon raspada Jugoslavije i dalje izjašnjavali i osećali kao Jugosloveni, ili više po tom pitanju nisu želeli da se izjašnjavaju, što je takođe opcija na popisu”, kaže Daniela Arsenović, i dodaje:

“Kod manjih sredina gde imate etnički diverzitet, postoji i jedan procenat dece koja potiču iz mešovitih brakova i koja ne žele da se izajsne, odnosno opredele po nacionalnoj pripadnosti oca ili majke, jer osećaju da pripadaju i jednoj i drugoj naciji”.

Istovremeno, za demografsku politiku Srbije i Vojvodine, ona ocenjuje da je u skladu sa državnim budžetom, ali i da prati mere drugih država centralne Evrope.

“Te mere su u skladu onim što budžet naše zemlje dozvoljava. Pokušavaju da prate i druge zemlje centralne Evrope i politike koje su dale rezultat. Tako, na primer, mera podrške ženama za kupovinu stambenog prostora jeste nešto što je dalo rezultat i u drugim zemljama. Naravno, ona sama po sebi nije dovoljna, jer bi moralo da je prati i niz drugih mera koje nisu vezane samo za populacionu politiku”, zaključuje Arsenović.

This publication was produced with the support of #SustainMedia Programme, co-funded by the European Union and the German Federal Ministry of Economic Coop-eration and Development. Its contents are the sole responsibility of Magločistač and do not necessarily reflect the views of the EU or the Federal Ministry of Economic Cooperation and Development.