Održan 21. “Memento” u Bačkoj Topoli: “U očuvanje sećanja na Holokaust treba uključiti mlađe generacije”

Na bačkotopolskom Jevrejskom groblju se u nedelju, 4. juna, po 21. put oglasio zvuk lokomitive, otvarajući još jedan “Memento” – komemoraciju povodom obeležavanja 79. godišnjice Holokausta, i podsećajući na zvuk one lokomotive koja je 1944. u logore smrti deportovala bačkotopolske Jevreje.

Prema istorijskim podacima, iz ovog mesta, u kojem je 1941. godine živelo 426 Jevreja, ljudi su prisilno bili odvođeni u logore od aprila do juna 1944. godine, odakle se 272 njih nikada nije vratio, dok se mnogima ne zna mesto počivališta. Malo je onih koji su preživeli i vratili se u Bačku Topolu, da bi se kasnije iselili u Izrael.

U znak pomena na stradale, svake godine početkom juna bačkotopolsko Udruženje građana “Film – muzej” i Muzej opštine Bačka Topola organizuju komemoraciju kojoj prisustvuju potomci bačkotopolskih Jevreja, danas nastanjeni u različitim krajevima sveta.

Sve je, pak, bilo započeto na inicijativu lokalnog istoričara Antala Kočiša, koji je započeo uređenje jevrejskog groblja, prethodno zaboravljenog, neograđenog i u korov zaraslog duže od 50 godina.

Prema Kočiševim procenama, na ovom groblju počiva više od 1.000 umrlih, a kako se ono nalazi usred naselja, odnosno među kućama, njegovi pojedini delovi su nestali pod privatnim posedima. Parcela na kojoj se danas nalazi Jevrejsko groblje u Bačkoj Topoli pripada Jevrejskoj zajednici iz Izraela.

Spomen-ploča u vidu zida sećanja je u Bačkoj Topoli podignuta 2012. godine, a na njoj se nalazi umetnička kompozicija “Jama”, autorke Eržebet Červenak, koja simbolizuje stradanje Jevreja u Drugom svetskom ratu, dok se na gornjem delu zida nalazi Davidova zvezda.

Komemoracije se u Bačkoj Topoli održavaju se od 2002. godine, a na poslednjoj, održanoj 4. juna, vence su na zid sećanja položili i predstavnici lokalne samouprave, Mesne zajednice “Bačka Topola”, Jevrejske opštine Subotica, Jevrejske opštine Novi Sad, Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine i Udruženja građana “Film – muzej”.

Kovač: “Bačka Topola ima sreću da se tu našlo nekoliko ljudi koji su sačuvali jevrejsko groblje”

Molitvu je stradalima i ovaj put očitao predstavnik Jevrejske opštine Subotica, Robert Kovač, koji je naglasio da Bačka Topola više nema jevrejsku zajednicu, te da su stoga ovakvi skupovi još više značajni za očuvanje sećanja na jevrejske žrtve.

“Nakon Holokausta, tokom Drugog svetskog rata, evropski Jevreji su praktično nestali, međutim, Bačka Topola ima sreću da se tu našlo nekoliko ljudi koji su sačuvali ovo jevrejsko groblje, kao mesto primereno za sećanje na one koji nisu ovde sahranjeni, nego su nestali u krematorijumima Aušvica”, rekao je Kovač.

Iz ugla Jevreja, kako dodaje, ovakvi skupovi imaju ogroman značaj jer Jevrejska crkvena opština baštini tradiciju prema kojoj se umrlih treba sećati.

“Kao Jevrejska opština Subotica, pokrivamo mnogo veći prostor nego pre Drugog svetskog rata. Ima niz jevrejskih grobalja, koja iza sebe više nemaju jevrejske opštine, što je slučaj i sa Bačkom Topolom, ali i sa Starom Moravicom, Sentom, Kanjižom i drugim mestima, gde lokalne samouprave i entuzijasti o tome vode računa, uz našu podršku.”

Predstavnik Jevrejske opštine Subotica je takođe naglasio da postoji i niz drugih prilika da se setimo žrtava, ali da je najbitnije da svako mesto u kojem Jevreja više nema, ima ljude koji se sećaju.

“Naš je stav da se na svakom mestu, na svakom prostoru treba sećati tog dana kad je deportacija izvršena. Imamo i druge spomendane – u jevrejskom kalendaru imamo praznik Jom hašoa, koji je zapravo spomendan na ustanak u Varšavskom getu, što je dan u jevrejskom svetu uopšte. Takođe, 27. januara je dan kada je 1945. godine oslobođen najveći logor uništenja i smrti, Aušvic, što su Ujedinjene nacije proglasile za Dan žrtava Holokausta”, poručio je Robert Kovač. 

On je dodao da o važnosti očuvanja sećanja najviše govori činjenica što u Bačku Topolu svake godine dolaze gosti iz Izraela koji tu imaju svoje korene:

“Oni ne bi iz godine u godinu dolazili na ‘Memento’ da im on nije bitan. Meni je zato posebno drago što možemo na neki način dostojanstveno da upriličimo sećanje na njihove pretke”, zaključio je Kovač.

Aviva Adam:” Moja ćerka i ja smo odlučile da ispunimo Vladimirovu želju i da dođemo”

Komemoraciji je u nedelju prisustvovala i Aviva Adam iz Jerusalima, supruga nedavno preminuog Vladimira Adama Zeeva, čiji su rođaci stradali u Aušvicu, ali i čija baba i prababa počivaju na bačkotopolskom Jevrejskom groblju. Vladimir je Bačku Topolu i svoju kuću u Maršala Tita 84 napustio sa svojom porodociom kao dete, 1949. godine.

“Njegova želja je bila da on danas bude ovde prisutan, međutim, on je umro pre dva meseca. Tako smo moja ćerka i ja odlučile da ispunimo njegovu želju i da mi dođemo. Nadam se da ćemo nastaviti da dolazimo, iako je moje poreklo iz Hrvatske, a moja ćerka je rođena u Izraelu. Održavamo kontakte i sa drugim jevrejskim porodicama koje vode poreklo iz Bačke Topole, neki od njih su danas došli ovde, takođe”, rekla je Aviva.

Ona je unazad deset godina sa suprugom dolazila na “Memento”, i njeno zapažanje je da je neophodno u očuvanje sećanja na Holokaust uključiti i mlade s obzirom na to da je, posebno prošle godine, broj pristunih na komemoraciji bio mali.

“Moj muž je predložio da se u program uključe i mladi, da tako ujedno i više nauče o Holokaustu, o čemu sada jako malo znaju, naročito mladi u Evropi, gde je ova tema nekako preskočena. Takođe, treba da dođe što više ljudi, jer će drugačije sve što se sad organizuje – nestati. Svaki trud organizatora, ako ne bude dolazilo više ljudi, na žalost, nestaće”, smatra Aviva.

Ona je podelila sa nama priču o tome kako su njene unuke dobile imena po prababama koje počivaju na bačkotopolskom Jevrejskom groblju:

“Pre deset godina smo našli ovaj grob, na kojem je pisalo ime Abigail, po kojoj je naša ćerka dala ime prvom detetu. Kada se rodilo drugo, pitali su kako se zvala druga baba, ali mi nismo znali. Onda su odlučili da je nazovu Mihail”.

Nakon toga, priseća se Aviva, počeli su da istražuju ne bi li došli do podataka i imena predaka stradalih u logoru.

“Našli smo jedan dokument, na kojem smo otkrili da je Abigail koja je pokopana na ovom groblju, rodila sina 30. jula 1889. godine, a naša ćerka Iris je rođena takođe 30. jula, tačno devedeset godina nakon njega. Abigailin sin i njegova žena su stradali u Aušvicu. Mi imamo samo te datume kad su stradali, i to je sve što znamo o njima”, priča Aviva iz Jerusalima.

Pato: Prema želji Vladimira Adama Zeeva, u program komemoracije ove godine i jesu uključeni i mladi

Kako su organizatori “Mementa” naglasili, ideju Vladimira Adama Zeeva iz Izraela da u programu komemoracije treba da učestvuju i mladi prepoznali su kao dobru.

Tako su svoje izlaganje imali i učenici Gimnazije i ekonomske škole “Dositej Obradović”, kao i Osnovne škole “Čaki Lajoš”.

“Njihovi sastavi su nastali uz pomoć nastavnika veronauke i srpskog jezika. Osnovci su govorili o tome u kakvom svetu žele da žive i šta oni mogu da urade da bi i realizovali svoju zamisao. Učenici srednje škole su pročitali odlomke, odnosno ispovesti iz književnih dela poznatih Jevreja sa prostora bivše Jugoslavije.” rekla je Angela Pato, članica Udruženja građana “Film – muzej”.

Kako je objasnila, želja im je da se u program u buduće uključi sve više mlađih generacija, jer oni koji dolaze na komemoraciju pripadaju starijima. Na ovaj način žele da mlađe generacije razumeju Holokaust, ali i da razmišljaju o tome kakvu ulogu oni imaju u društvu, te koje poruke treba da prenesu svojim vršnjacima.

Ka tom cilju, iz Muzeja opštine Bačka Topola najavljuju i projekat koji će u skorijoj budućnosti biti realizovan u školama:

“Sa nastavnicima veronauke obrađivaćemo temu Holokausta i Jevreja. U saradnji sa institucijama iz Beograda i drugim organizacijama koje neguju jevrejsko nasleđe, razradili smo plan edukacije, što nam je osnova za ovaj projekat, u okviru kojeg će pored časova u školama biti održavane i radionice i interaktivne edukativne igrice”, objasnila je Angela Pato.

A, kako dodaje, ideje neprestano dobijaju i od potomaka ovdašnjih Jevreja, sa kojima redovno  održavaju kontakte:

“Porodice posećuju Bačku Topolu jednom ili dvaput godišnje. Uvek nas obiđu, razgovaraju o nekim planovima i idejama koje oni imaju, u smislu kako bi želeli da nastave organizovanje komemoracije ‘Mement’. Ove godine su nam došle dve porodice iz Izraela, ali u toku godine svrate tri ili četiri da obiđu i groblje.”