Priča o Lovćencu kojeg više nema: Od dva pozorišta do nekoliko entuzijasta

Povodom obeležavanja osam decenija od kolonizacije Lovćenca, naselja opštine Mali Iđoš koje su nakon Drugog svetskog rata planski nastanjivali Crnogorci iz tadašnjeg Cetinjskog i Barskog sreza, publicista i istraživač Nenad Stevović objavio je knjigu “Kulturni život Lovćenca u XX veku”.

Sekić, kako se onda zvalo ovo vojvođansko mesto, u periodu od 1945. do 1948. godine naselilo je blizu 5.000 Crnogoraca. Istaknuti pojedinci među njima, uz nacionalnu kulturu, doneli su sa sobom na ove prostore i svoje uloge u organizacijama i ustanovama kulture.

“Sve čega nema i što mi fali”

Prema podacima iz knjige “Kulturni život Lovćenca u XX veku”, prve tri decenije aklimatizacije Crnogoraca na ravničarski prostor obeležio je buran razvoj kulturnog života, što je, prema oceni autora, Lovćenac činilo dominantnim u odnosu na ostale vojvođanske varošice.

Amatersko pozorište “Jovan Tomašević” osnovano je 1946. godine, a ime je dobilo po pravniku i organizatoru Komunističke partije u Crnoj Gori. Značajan broj članova ovog pozorišta su činili prosvetni radnici, kao i Cetinjani koji su sa sobom poneli svoje glumačko i pozorišno iskustvo.

Iz ovog pozorišta je potekao i glumac Ilija Drašković koji je kasnije, prema navodima iz knjige, igrajući u 141 predstavi, ostavio neizbrisiv trag u subotičkom Narodnom pozorištu. Po Draškoviću je ustanovljena i Nagrada za pozorišnu ideju i duh predstave, koju dodeljuje Međunarodni festival “Dani dramskog studija”.

Zabeleženo je i da je povodom otvaranja Doma kulture u Lovćencu 1952. godine premijerno bila izvedena predstava “Gorski vijenac” u kojoj je učestvovalo čak 45 meštana.

Tri godine kasnije, u Lovćencu je osnovano i  Omladinsko kulturno-umjetničko društvo “Budo Tomović”, koje su pokrenuli mladi sa nešto drugačijim pogledom na kulturu, a ovom pozorištu dali su ime po cetinjskom intelektualcu i narodnom heroju Budu Tomoviću.

Tako je  Lovćenac u narednih 10 godina imao dva pozorišta, po čemu je, kako ocenjuje Stevović, bio jedinstven.

Lovćenac, ističe on dalje u svojoj knjizi, nije kaskao ni u muzičkom razvoju, pa će tako ostati upamćen VIS “Zlatne strijele”, inspirisan beogradskom grupom “Elipse”, a osim u lokalu, sastav je nastupao i u Subotici i Bačkoj Topoli, kao i u drugim vojvođanskim mestima.

“Zlatne strijele” će ostati upamćene po nastupu na prvoj jugoslovenskoj gitarijadi, održanoj u Beogradu 1966. godine, kao jedini sastav koji dolazi iz sredine koja nije gradska.

Dolaskom Mojaša Zorića u Lovćenac, gde je u osnovnoj školi predavao likovno obrazovanje, u ovom mestu je počeo da se rađa i likovni život koji je pokrenuo značajan broj slikara amatera.

Jedan od najpoznatijih jugoslovenskih lingvista, Mitar Pešikan, takođe je živeo u Lovćencu, da bi ga posle posao i karijera odveli dalje.

“Kulturni život danas se sveo na entuzijazam pojedinaca”

Sve ono što je u jednom naslovu sumirao Nenad Stevović, sada je, kako sam ocenjuje, “Lovćenac kojeg više nema, i čiji se kulturni život danas sveo na entuzijam nekoliko pojedinaca iz dve organizacije”.

“Ključna je uloga Crnogorskog kulturnog centra u Lovćencu, pri kojem imamo i čitaonicu i biblioteku koja je jedna od najznačajnijih institucija crnogorske zajednice u Srbiji sa fondom od preko 6.000 knjiga. To je mesto gde možete naći crnogorsku knjigu i gde dolaze studenti iz regije da traže literaturu”, ističe Stevović u razgovoru za Magločistač.

Slično kao i u mnogim drugim malim sredinama u Vojvodini, dodaje on kratko, “Lovćenac sada tavori”:

“Dom kulture je prazan. Kultura živi i opstaje samo zahvaljujući entuzijastima kojih je sve manje i manje. U prošlom veku smo imali jednopartijski sistem gde je nivo podrške i kulturne slobode bio toliko veliki da bismo danas, u vreme višepartijskog sisitema, imali kulturu u potpunom zapećku gde ona zavisi od lokalnih partijskih moćnika koji uopšte ne razumeju kulturu, niti ideje kulturnih radnika”.

Kultura u Lovćencu danas opstaje zahvaljujući radu Crnogorskog kulturnog centra i Crnogorskog kulturno-prosvjetnog društva “Princeza Ksenija”, dok se na Nacionalni savet crnogorske nacionale manjine ne mogu osloniti, niti računati na potrebnu finansijsku podršku lokalne samouprave Mali Iđoš.

“Ako niste na liniji političkih moćnika, onda budete uskraćeni za ono što vam pripada. Samim tim se oseća jedan nivo diskriminacije”, zaključuje Nenad Stevović, ali i naglašava da pre svih u tom smislu “svoj posao ne obavlja“ Nacionalni savet crnogorske nacionalne manjine.

“Jedino naš savet nije proglasio nijednu ustanovu od nacionalnog značaja. Nije podržao uvođenje crnogorskog jezika u Vrbasu. Nemamo medij koji izveštava na crnogorskom jeziku. Jednostavno ne radi ništa po pitanju očuvanja našeg nacionalnog identita, već smatra naš narod za deo većinskog naroda ove zemlje”, isitče on.

Opština Mali Iđoš je jedina u Srbiji u kojoj je crnogorski jezik u službenoj upotrebi, što u praksi znači da se dokumenti izdaju i na tom jeziku, ali ne i da je ovaj jezik uveden u nastavu osnovne škole, čak ni kao izborni predmet.

Takođe, u Srbiji osim jednog Jutjub kanala, prema Stevovićevim informacijama, ne postoji nijedan medij koji izveštava na crnogorskom jeziku.

Lovćenac kroz 80 godina: “Vreme radi protiv nas”

Opština Mali Iđoš je varoš koja je pre osam decenija brojala 5.000 Crnogoraca, a prema poslednjem popisu, ta cifra je opala na nešto iznad 1.200, čineći manje od polovine lokalnog stanovništva.

Imajući u vidu takav trend, ni budućnost, prema oceni Nenada Stevovića, za ovu naciju nije svetla u Malom Iđošu.

Tako danas u ovoj multinacionalnoj opštini pored Crnogoraca žive i Mađari, Srbi, Romi, Muslimani i drugi narodi, čije se kulture međusobno neminovno dodiruju i asimiliraju.

“Nakon ratova 90-tih, promenom nacionalne strukture Lovćenca, promenila se i filozofija življenja, i tu su sada ljudi koji se bave i poljoprivredom i stočarstvom i tu planiraju i da ostanu da žive. Sve je veći broj crnogorskih domaćinstava starački, a nama nedostaje mladih ljudi koji bi vodili te procese u kulturi”, kaže Stevović.

Zbog takvih okolnosti, crnogorskoj kulturi u ovom naselju ne predviđa svetlu budućnost:

“Mislim da će ostati veoma malo Crnogoraca. Pre svega, vreme radi protiv nas. Crnogorcima je veoma važno obrazovanje tako da su ljudi ovde prodavali zemlju i imanje kako bi iškolovali svoju decu, a za tu decu, kada završe fakultete, ovde više nema mesta. Odlaze u veće sredine, posao ih vuče i ka inostranstvu i ka Crnoj Gori”.

I baš zbog – za crnogorsku kulturu u Lovćencu – teške sadašnjosti i očekivanja još teže budućnosti, kako ističe, veoma je bilo važno u jednom naslovu sumirati sve ono što je bilo lepo i plodonosno u proteklih osam decenija.

“Smatrao sam da bi bilo važno da takvi događaji ostanu zabeleženi, da ih ne prekrije prešina zaborava u današnjem brzom životu i informacijama koje dobijamo sa više strana u svakom trenutku, dok druge stvari koje su vredne zaboravljamo. Knjiga je nešto što ostaje kao trajno svedočanstvo”, zaključio je Nenad Stevović na kraju razgovora za Magločistač.